همه چیز درباره فیروزه کوبی؛ ترکیب زیبای سنگ و فلز
به گزارش وبلاگ فرافایلی، هنر نوظهور و خلاقانه فیروزه کوبی با وجود اینکه نسبت به بسیاری از صنایع دستی مشهور ایرانی قدمت چندانی ندارد، به خوبی توانسته است هم ردیف آن ها جایگاه و معروفیت درخوری کسب کند. ساخت محصولات فیروزه کوبی که از حدود سال های 1350 و از شهر نیشابور در استان خراسان رضوی شروع شد، سال ها است که در اصفهان به یک هنر و حرفه پرطرفدار و البته ارزشمند تبدیل شده است. در این مطلب از فیروزه کوبی می گوییم؛ از ساخت، و محصولات و روش های نگهداری آن.
فیروزه کوبی چیست؟
فیروزه کوبی، چینش نامرتب تکه سنگ های سبز آبی فیروزه بر روی مس، نقره، طلا، برنج، برنز و حتی ورشو است، که در ابتدا تنها به ساخت زیورآلات محدود می شد و رفته رفته پایش به وسایل کاربردی روزمره مثل قندان، شکلات خوری، گلدان و بسیاری ظروف دیگر باز شد.
ارزش فراوان سنگ فیروزه و فلزاتی که از آن ها به عنوان پایه برای فراوری یک محصول استفاده می گردد، به این صنایع دستی از لحاظ مادی ارزش فراوان، و بیشتر جنبه زینتی و تجملی می بخشد. این در حالی است که ارزش معنوی و زیبایی خیره کننده محصولات فیروزه کوبی دیگر احتیاجی به قیاس و میزان گیری ندارد.
فیروزه کوبی چگونه و با چه ابزار و مواد اولیه ای انجام می گردد؟
اولین و مهم ترین عنصر و ماده اولیه برای فراوری یک محصول فیروزه کوبی، سنگ فیروزه است. سنگ فیروزه در ایران از معادن فیروزه واقع در نیشابور (استان خراسان رضوی) استخراج، و پس از پرداخت اولیه برای مصارف زینتی به شهرهای مختلف ایران و حتی کشورهای دیگر فرستاده می گردد.
دومین عنصر مهم برای ساخت صنایع دستی فیروزه کوبی، فلز پایه است. منظور از فلز پایه، سطحی است که فیروزه کوبی قرار است بر روی آن انجام گردد که می تواند طلا، مس و دیگر فلزاتی که در بالا به آن ها اشاره کردیم باشد.
در اولین مرحله از ساخت یک محصول فیروزه کوبی، فلز مورد نظر به دست هنرمند زرگر (به طور کل در این صنعت به کسی که با هر نوع فلز پایه برای فراوری محصول فیروزه کوبی کار می نماید زرگر می گوییم) خم، سیقل و برش می خورد. در هر مرحله بسته به نوع محصولی که قرار است فراوری گردد، برآمدگی ها، فرورفتگی ها و شیارها و برش هایی که ضروری است بر روی آن انجام می گیرد.
در مرحله بعد، وقتی سطح مورد نظر آماده کار شد، حالا سنگ های فیروزه که به میزان های متفاوت برش و سیقل خورده اند، به یاری نوعی چسب که به آن لاک گفته می گردد، روی کار قرار می گیرد. چسباندن سنگ ها بر روی سطح فلزی با حرارت بالا انجام می گردد و پس از سرد شدن، سنگ به نوعی به خورد لاک رفته و در جای خود ثابت می ماند.
مرحله آخر که تمیزکاری و پرداخت گری هم نام دارد، زمانی انجام می گردد که لاک کاملا سرد، و سنگ های فیروزه در جای خود محکم شده باشند. در این قسمت هنرمند فیروزه کوب به یاری یک تیغ الماسی لاک های به جای مانده روی سنگ ها را پاک می نماید. اگر قرار باشد فیروزه کوبی بر روی یک ظرف انجام گردد، آن را با یک لایه پلی استر می پوشانند تا قابلیت شست وشو داشته باشد.
سنگ فیروزه و انواع آن
فیروزه یکی از سنگ های قیمتی آذرین است که در مکان های آتشفشانی یافت می گردد. این سنگ زیبا معمولا در طیف رنگی سبز و آبی مشاهده می گردد که به خاطر وجود عنصر مس در آن است و هرچه سنگ های یافت شده به سطح زمین نزدیک تر باشند، درصد مس آن بیشتر، رنگ آن آبی تر و قیمت و ارزش آن بیشتر خواهد بود.
به طور کل سنگ های فیروزه به دو نوع عجمی و شجری تقسیم می شوند. فیروزه عجمی به آن دسته سنگ ها گفته می گردد که ناخالصی و رگه های سیاه کمتر، سطح صاف تر و صیقلی تری داشته باشد. فیروزه عجمی ارزش مادی بالاتری نسبت به شجری دارد.
معادن فیروزه علاوه بر ایران در آمریکا، مصر و تبت هم وجود دارند اما باارزش ترین فیروزه های دنیا از دل کوه های نیشابور استخراج می شوند و به فیروزه های نیشابوری معروفیت دارند.
علاوه بر سنگ های فیروزه طبیعی و اصطلاحا اصل، نمونه های مصنوعی هم در بازار موجود است که ارزش مادی چندانی ندارند و البته از انواع سنگ های فیروزه بی کیفیت و سنگ های مشابه فیروزه با پرداخت و تغییر و تحول برای مصارف زینتی استفاده می گردد.
فیروزه های مصنوعی می توانند از بقایای دورریز سنگ های طبیعی ساخته شوند یا با کنار هم قرار گرفتن تکه های غیرقابل مصرف و چسباندن به یاری آکریلیک و آپوکسی به سنگی کامل تبدیل شوند که ممکن است ظاهر بهتر و مقاومت بیشتری داشته باشد اما از فیروزه های اصل مقرون به صرفه تر است.
یک محصول فیروزه کوبی خوب چه ویژگی هایی دارد؟
برای خرید یک محصول فیروزه کوبی با کیفیت، ضروری است چند نکته را در نظر داشته باشید:
1. کیفیت سنگ
با توجه به نکاتی که درباره نوع و کیفیت سنگ های فیروزه در بخش قبل عنوان کردیم، انتخاب یک محصول باکیفیت فیروزه کوبی کار چندان سختی نخواهد بود. فیروزه به کار رفته در یک محصول فیروزه کوبی هرچه صیقلی تر، شفاف تر و به رنگ آبی نزدیک تر باشد، کیفیت بالاتری دارد. بسته به سلیقه خود می توانید ظروف یا زیورآلاتی با فیروزه درجه یک نیشابوری بخرید که جلوه خیره کننده ، و به همان نسبت هم قیمت بالاتری دارد.
2. فاصله سنگ های به کار رفته در یک محصول فیروزه کوبی
در یک محصول فیروزه کوبی، هرچه فضای بین تکه ها و سنگ های فیروزه کمتر، و چسبی که برای نشاندن این سنگ ها بر روی سطح مورد نظر استفاده شده است کم تر پیدا باشد، محصول جلوه زیباتری دارد. در هنگام خرید بهتر است با دقت به چینش سنگ فیروزه بر روی محصول مورد نظرتان دقت کنید.
3. لعاب مناسب
فیروزه سنگی است که در صورت برخورد با مواد شیمیایی و روغنی به سرعت آسیب می بیند، کدر می گردد و حتی لکی که بر اثر این مواد بر رویش باقی می ماند ممکن است اصلا از بین نرود. نکته مهم دیگری که باید در هنگام خرید یک محصول فیروزه کوبی باکیفیت در نظر داشته باشید، لعاب کاری آن است. هرچه لعاب به کار رفته بر روی سنگ ها بهتر و مقاوم تر باشد، نگهداری و رسیدگی به محصول راحت تر، و در نتیجه عمر آن بیشتر می گردد.
4. یک دست بودن سطح محصول
فلز پایه ای که برای ساخت یک محصول فیروزه کوبی به کار برده می گردد، مانند طلا، مس یا نقره، در مراحل مختلف ساخت و پرداخت بارها در مراحل خم، برش و چکش کاری دچار تغییر و تحول می گردد؛ صاف و یکدست بودن ظرفی که خریداری می کنید، یکی دیگر از نشانه های یک محصول باکیفیت است.
روش نگهداری و تمیز کردن محصولات فیروزه کوبی
بیشتر محصولات فیروزه کوبی از ترکیب مس و سنگ فیروزه ساخته شده اند. هر دوی این عناصر برای ماندگاری و طول عمر و حفظ جلوه زیبای اولیه، به نگهداری و مراقبت احتیاج دارند. ارزش مادی و معنوی این صنایع دستی به دغدغه مهم خریداران و دوست داران آن تبدیل شده است که در ادامه به چند نکته کلیدی درباره نگهداری محصولات فیروزه کوبی اشاره کردیم:
- محصولات فیروزه کوبی با کیفیت معمولا با لایه ای از پلی استر پوشانده می شوند. پلی استر مانع از سیاه شدن مس می گردد و به کاهش آسیب پذیری سنگ های فیروزه یاری زیادی می نماید. در نتیجه برای شست و شو و تمیز کردن این ظروف به ماده پاک کننده خاصی احتیاج نیست و گردگیری را تنها به یاری یک پارچه یا در نهایت با شستن تنها به یاری آب و شوینده ملایم (بدون کشیدن سیم یا هر وسیله دیگر) می توان انجام داد.
- مواد اسیدی، شوینده های قوی و چربی می تواند آسیب جبران ناپذیری به محصولات فیروزه کوبی وارد کند، پس بهتر است این مواد را از آن ها دور نگه دارید.
- دمای بسیار بالا یا بسیار پایین (مانند قرار دادن ظروف در فر یا روی حرارت، شستن با آب داغ و یا قرار دادن در فریزر) باعث ار بین رفتن پلی استر و تغییر حالت لاک ظروف می گردد که در نتیجه دچار تغییر شکل ظرف یا ریختن سنگ های فیروزه می گردد.
- از افتادن یا وارد شدن ضربه به ظروف فیروزه کوبی جلوگیری کنید. ضربه باعث شکستن سنگ و تغییر شکل فلز پایه می گردد.
کلام آخر اینکه فیروزه کوبی یکی از صنایع دستی بسیار ارزشمند ایران است که می تواند گزینه مناسبی برای هدیه دادن و استفاده به عنوان دکوری باشد. با توجه به چند نکته ظریف که در بالا به آن ها اشاره کردیم، می توانید خرید مطمئنی داشته باشید و برای سال ها از داشتن محصولی اصیل و چشم نواز لذت ببرید.
منبع: دیجیکالا مگ