چشم راستم فدای تو باد! ، بایاتی ها همراه شادی و غم مردم آذربایجان - وبلاگ فرافایلی

به گزارش وبلاگ فرافایلی، بایاتی؛ منشور اخلاق و پندنامه زندگانی است. سازی است که در پرده های مختلف کوک می شود و در دستگاه های مختلف به آواز در می آید. بایاتی؛ در حال و احوال ویژه مادر که کوک شود، می شود: لای لای (لالایی)، نازلاما (نوازشگرانه)، اوخشاما (مویه) که با فرزند او پیوند تنگاتنگ عاطفی دارد.

وبلاگ فرافایلی: علی فلسفی میاب / بایاتی ها بخشی از سنت های شفاهی مردم آذربایجان هستند که از نسلی به نسل دیگر و سینه به سینه به زمانه ما رسیده اند. دوبیتی های عامیانه ای که مردم آذربایجان و ترک زبان در موقع کار، در جشن های عروسی ، در هنگام تولد نوزاد، در غم ها و شادی ها، در تنهایی، سروده هایی از عاشق به معشوق و در مقام پند و اندرز می خوانند بایاتی نامیده می گردد. وقتی دختران در پشت دار قالی آرزوهایشان را بیان می کنند بایاتی می خوانند، چوپان ها تنهایی خود در کوه و صحرا با بایاتی ها نعره می زنند، می توان گفت که بایاتی ها شرح مردانگی، آزادگی و نغمه های وصل و هجرانند.

بایاتی؛ منشور اخلاق و پندنامه زندگانی است. سازی است که در پرده های مختلف کوک می گردد و در دستگاه های مختلف به آواز در می آید. بایاتی؛ در حال و احوال ویژه مادر که کوک گردد، می گردد: لای لای (لالایی)، نازلاما (نوازشگرانه)، اوخشاما (مویه) که با فرزند او پیوند تنگاتنگ عاطفی دارد.

در گذشته هر آذربایجانی حداقل چند بایاتی را از حفظ بود و می خواند. در طول سالیان متمادی، درد دل های هزاران انسان به هم گره خورده، آمیخته شده و جلوه گر شده و امروز به آنچه در زبان ماست رسیده است. هر بایاتی در زبان هزاران انسان گشته و حامل هزاران آرزو و نغمه هزاران دل است. بایاتی ها، ترانه های کوتاه جاری شده از درازای تاریخ هستند. این ترانه ها برای ابراز احساس در یک لحظه خوانده می شوند و آن لحظه برابر است با یک عمر زندگی و حیات. بایاتی ها شامل بایاتی های غربت، نغمه های جدایی، ترانه های مادرانه، سوگ سروده ها در مرگ پدر و مادر و صدای احساسات و درد دل هاست. بایاتی از زمان تولد کودک و پا گرفتنش، در لالایی ها و تعریف ها حضور پررنگی دارد و این روال ادامه دارد تا زمان بزرگ شدن انسان و مراسم محلی، عروسی ها و حتی در زمان مرگ انسان نیز خوانده می گردد. بایاتی در تمام عمر ما نغمه ای مؤثر است. این اشعار از دل تاریخ به دست ما رسیده و حاوی حرف های قابل تأملی ست که مضامین عمیق فلسفی، اجتماعی، تاریخی، دینی و اخلاقی دارند.

بایاتیلار اشعار چهار مصراعی هستند که هر مصرع از آن ها حاوی هفت هجا است. در این اشعار معنای مصراع های اول و دوم در مصراع های سوم و چهارم بیان می گردد. بایاتی ها در میان عموم مردم بیش از سایر انواع ادبیات شفاهی گسترده است. هیچ اجتماعی در جغرافیای آذربایجان یافته نمی گردد که در آنجا بایاتی بر روح و زبان مردم جاری نباشد.

معمولا سراینده این اشعار ناشناخته اند. بایاتی ها در طول تاریخ ، از سوی انسان های گوناگون در مورد موضوعات مختلف گفته شده و از حوادث زمانه خود به ما خبر می دهند، بنابراین بایاتی ها زبان خلق ، آرزوها، مرارت ها، محرومیت ها و شادی های مردم را بازگو می کنند. عموما این بایاتی ها ازبر هر مرد و زن آذربایجانی است که بسته به موقعیت با لحن های مختلفی بیان می شوند. گاهی عاشیق های آذربایجانی این بایاتی ها را در مجالس و با آهنگ های عاشیقی می خوانند. شگفت اینکه در سوگواری ها نیز زنان با صدای سوزناک در مجالس بایاتی هایی را می خوانند تا تاثیر احساسی بسیار عمیقی در مخاطب ایجاد کنند که به این نوع از بایاتی خوانی اصطلاحا اوخشاما (مویه) گفته می گردد.

آنچه را که تاریخ رسمی به عمد یا به سهو بازگو نمی کند، ادبیات شفاهی آن را برملا می سازد. تاریخ روایت و سرودن هیچ یک از بخش های ادب عامه به درستی معلوم نیست و بایاتی ها نیز از این قاعده در ادبیات شفاهی مستثنی نیستند، چرا که این بایاتی ها از خلقی به خلقی به شیوه سینه به سینه انتقال یافته است و هیچ معلوم نیست این بایاتی ها از طریق چه کسی گفته شده و در چه تاریخی سروده شده است هر فرد ترک زبان این سروده ها را در جمع از پدر، مادر و یا سایر افراد حلقه اجتماعی خود شنیده و آنچه را توانسته به یاد سپرده است تا در زمان و در مکان مناسب، او نیز آن را بازگو کند.

چند نمونه از بایاتی های آذربایجانی به همراه ترجمه فارسی به شرح ذیل است:

قارا آت نالی نئینر

قاراقاش خالی نئینر

سنین تک یاری اولان

دوولتی مالی نئینر.

اسب سیه نعل را می خواهد چه کار

ابرو سیاه خال را می خواهد چه کار

کسی که یاری همچون تو را دارد

با مال و منال دنیا چه کاری دارد.

قارداشلار… های قارداشلار

یاغیش یاغار قار باشلار

اؤلسه باجیلار اؤلسون

هئچ اؤلمه سین قارداشلار.

برادرها… ای برادرها

باران می بارد و برف آغاز می گردد

اگر قرار بر مرگ باشد خواهرها بمیرند

مبادا که برادران بمیرند.

ساوالاندان یئل اسدی

اسدی صبریمی کسدی

ساغ گؤزوم سنه قوربان

سول گؤزوم منه بسدی.

در کوه سبلان باد که وزید

صبرم برید

چشم راستم فدای تو باد

حقا چشم چپم برای من کافی ست.

این عنصر فرهنگی به پیشنهاد اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان آذربایجان شرقی با گستره موضوعی استان های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، زنجان و ترک زبانان استان مرکزی به تاریخ 10 بهمن 1402 در فهرست ملی میراث فرهنگی معنوی کشور به ثبت رسیده است.